Foto: Die Afrikaanse Taalmuseum en -monument se raadsvoorsitter, prof Elvis Saal (links), en die direkteur, Michael Jonas (regs), het die 2018 Neville Alexander-eerbewyse aan Suzi Matlhola (middel) en Ernest Loth (naasregs) toegeken. Naaslinks staan prof Johan Lenake wat die gedenklesing gelewer het.
Matlhola en Loth wen pryse; Johan Lenake lewer gedenklesing by Bloemfonteinse Oorlogsmuseum
Die Afrikaanse Taalmuseum en -monument (ATM) kondig met trots aan dat Suzie Matlhola van Johannesburg en Ernest Loth van die Paarl die 2018-wenners van die Neville Alexander-prestige-eerbewyse vir die bevordering van Afrikaans is. Die pryse, ter waarde van R10 000 elk, is op Saterdag, 13 Oktober, tydens ʼn glansgeleentheid by die Oorlogsmuseum in Bloemfontein oorhandig deur die voorsitter van die ATM raad, prof Elvis Saal.
Suzie Matlhola
Suzan Maki Matlhola is die wenner in die kategorie ‘Iemand wat Afrikaans as ’n medium gebruik om samehorigheid en nasiebou te bevorder’. Sy is deur die ATKV, waarby sy reeds sedert 1988 betrokke is, benoem danksy haar harstog vir Afrikaans en haar onvermoeide ywer om die taal aan nie-moedertaalsprekers te onderrig. Matlhola het onder meer self Afrikaans verder aangeleer, gratis naskoolse klasse aan leerders in Soweto begin gee en ook ʼn ATKV-damestak in Soweto gestig wat vrouebemagtigingsprojekte van stapel gestuur het. Die afgelope paar jare werk sy in vennootskap met die Universiteit van Johannesburg om leerders selfs beter op te lei; daar is tans sewe ander vrywilligers wat saam met haar Afrikaanse klasse aan 500 kinders in verskeie dele van Johannesburg aanbied. “Die kinders is mal daaroor,” het Matlhola gesê. “Vir hulle is dit pret en is daar gʼn negatiwiteit aan gekoppel nie.”
Volgens haar benoemer, kollega Karien Brits, bevorder Matlhola se betrokkenheid by die gemeenskap nie net Afrikaans nie, maar verander dit ook mense se houding jeens die taal. “Dit gaan eintlik ook oor veel meer as net Afrikaans,” sê Brits. “Dit gaan oor kinders en grootmense se lewens wat verander word – mense wat nuwe geleenthede in Afrikaans kry.”
Ernest Loth
Ernest Abraham Loth is die wenner in die kategorie ‘Iemand wat sy tyd en lewe daaraan wy om Afrikaans toeganklik te maak vir almal’. Hy is nie net ʼn Afrikaansonderwyser by die Hoërskool Klein Nederburg in die Paarl nie, maar ook ʼn skrywer, regisseur, dramaturg, beoordelaar, motiveringspreker en skilder wat Afrikaans op alle vlakke en in alle plekke bevorder. Sy dramatekste ‘Eendag is Daar’ en ‘Donkerland’ is opgeneem in verskeie Afrikaans skoolhandboeke en word gereeld deur leerders en andere opgevoer. In 2017 is hy deur die plaaslike munisipaliteit vereer vir sy matrikulante se 100%-slaagsyfer in Afrikaans.
“Ek is só opgewonde oor als wat in Afrikaans gedoen kan word,” het hy gesê. “Ek het nog soveel Afrikaanse dramatekse en draaiboeke wat ek wil aanpak; dis net ʼn kwessie van tyd en geld.”
Volgens sy benoemer, kollega Zhuale Sha, is Loth baie betrokke by die gemeenskap, onder meer by die plaaslike radiostasie KC waar hy programme aanbied en vervaardig. “Sy programme fokus onder meer op die regte van vroue op plase, op MIV/Vigs en mense met gestremdhede waardeur Afrikaans as ʼn medium gebruik word om mense te bemagtig,” sê Sha. Loth het ook die skryf en regie van twee radiodramas, ‘Sommer Net’ en ‘Ompad na Ulundi’, behartig en talle bekroonde verhoogdramas aangepak.
Volgens Michael Jonas, direkteur van die ATM, is hierdie eerbewyse ’n poging om erkenning aan die onbesonge helde van Afrikaans te gee en om taalprojekte te bevorder. “Vanjaar se keuses was selfs moeiliker as vantevore, want ons het werklik uitstaande inskrywings gehad. Ons bedank almal wat genomineer is vir hul onbaatsugtige werk om Afrikaans te bevorder; dit word nie misgekyk nie. Doe zo voort.” Hy het ook die Oorlogsmuseum uitgesonder vir hul hulp om die geleentheid moontlik te maak. “Ons wil so nou moontlik saamwerk met ander instellings in die land om die Taalmonument beter bekend te maak onder alle Suid-Afrikaners.”
Die befaamde negetalige prof Johan Lenake, kenner van Afrikaans en ander Afrikatale, was die gasspreker en het sterk klem gelê op die voordele van veeltaligheid en hoe om ouers te oortuig dat dit die beste sosio-ekonomiese voordele vir hul kinders inhou. “Meertaligheid begin by kinders en dit is waarop ons moet fokus. Die ouers het nog baie keer ou idees wat fokus op Engels en eentaligheid,” het hy gesê. “Afrikaanssprekendes moet ook meer Afrikaans praat – daar is baie Suid-Afrikaners wat graag die taal met hulle wil praat.” Lenake het vir dekades Sesotho onderrig, was onder meer ʼn skoolhoof in Fouriesburg en het talle skool- en akademiese boeke vir Suid-Afrikaanse tale, insluitende Afrikaans, help skryf. Sy MA-graadverhandeling in Afrikatale was getiteld ‘BM Khaketla as Dramakunstenaar’ en sy doktorstesis ‘The Poetry of KE Ntsane’. Al is hy byna 90 jaar oud, doseer hy steeds by onder meer die Noordwes-Universiteit.
Neville Alexander
Tydens die geleentheid het die musikant Wayne Jooste en digter Jemima Meyer die gaste met hul skeppende talente beïndruk. Die wenners het ’n sertifikaat en prysgeld ter waarde van R10 000, geborg deur Naspers, ten behoewe van relevante taalprojekte ontvang. Vorige wenners was die fakulteit onderwys van die Kaapse Skiereiland Universiteit van Tegnologie (Wellington), Sabina Dumas, Susan Smith, Elizabeth Dennise van Schalkwyk en Woorde Open Wêrelde. Alexander (1936-2012) was ʼn bekroonde taalkundige, opvoedkundige en akademikus wat hom sterk vir veeltaligheid en moedertaalonderrig in Suid-Afrika beywer het. Hy was ook ʼn anti-apartheidsaktivis wat vir ʼn dekade op Robbeneiland aangehou is.
Vir meer oor die ATM en opwindende geleenthede wat daar plaasvind, besoek www.taalmonument.co.za of volg hulle op Facebook. Vir navrae, skakel 021 863 0543/4809. Vir meer oor die Oorlogsmuseum, besoek www.wmbr.org.za